Ẩm thực Hà Lan được hình thành từ truyền thống nấu ăn của người Hà Lan ở vùng đất Nederlands ngày nay. Ẩm thực của quốc gia này hình thành từ vị trí của nó ở vùng đồng bằng Biển Bắc màu mỡ của Đồng bằng châu Âu, giúp đánh cá, trồng trọt và chăn nuôi, và mậu dịch bằng đường biển (Sự nổi dậy của Chủ nghĩa thực dân Hà Lan và buôn bán gia vị) phát triển.
Theo truyền thống, ẩm thực Hà Lan rất đơn giản, với nhiều loại rau và một chút thịt: bữa sáng và bữa trưa thường là bánh mì phủ với pho mát, trong khi bữa tối là thịt và khoai, bổ sung thêm rau theo mùa. Chế độ ăn có sản phẩm từ sữa và thường tương đối nhiều carbohydrate và chất béo, phản ánh chế độ ăn cần thiết của người lao động mà có văn hoá đã ăn sâu vào đất nước này. Không có nhiều sự tinh vi, mộc mạc là từ tốt nhất để diễn tả, mặt dù nhiều kỳ nghỉ được tổ chức với các loại thức ăn đặc biệt.
Tuy không quá nổi trội trong nền ẩm thực Châu Âu nhưng những món ăn của Hà Lan lại chính là biểu tượng cho tinh thần giản dị, nồng hậu của người dân xứ hoa tulip. Những món ăn của ẩm thực Hà Lan mang đậm nét mộc mạc, không cầu kỳ trong chế biến so với các nước Châu Âu khác.
Thời Trung cổ
Thời Trung cổ ẩm thực người Hà Lan cùng pháp triển với các sắc dân láng giềng như Đức, Pháp. Lượng tiêu thụ súp thịt hầm, Hà Lan không có nhiều khác biệt với các nước Tây Âu trong thời Trung Cổ. Súp thịt hầm nửa loãng bao gồm sữa, bia, nước, rau củ và đậu hoặc ngũ cốc, đôi khi được làm phong phú thêm với một miếng thịt. Thành phần thay đổi theo mùa. Bia có thêm hương vị gruit được sản xuất cho đến thế kỷ thứ 14 ở các tu viện. Gruit được thay thế với hop, một truyền thống được giới thiệu từ thành phố Bremen của Đức, và điều này bắt đầu văn hoá bia và Hà Lan trở thành nhà xuất khẩu bia lớn. Sữa – từ những vùng đồng cỏ thấp ở Hà Lan và Frisia – đã chủ yếu được sử dụng để sản xuất bơ và pho mát. Bơ và pho mát Hà Lan trở thành sản phẩm nổi tiếng trong giai đoạn đầu và tiếp tục nổi tiếng trong vài thế kỷ.
Một bức tranh tĩnh vật bởi Pieter Claesz (1627).
Thế kỷ 16-17
khi Cộng hòa Hà Lan đi vào thời kỳ hoàng kim trong thế kỷ 17, các món loại chế biến trong thời kỳ này được dùng bởi tầng lớp trung lưu giàu có, thường bao gồm nhiều loại hoa quả, pho mát, thịt, rượu vang và các loại hạt. Đế quốc Hà Lan cho phép nhập khẩu các loại gia vị, đường và hoa quả lạ. Công ty Đông Ấn Hà Lan là công ty đầu tiên nhập khẩu cà phê quy mô lớn vào châu Âu. Sau đó người Hà Lan trồng những mùa màng ở Java và Ceylon. Cà phê Indonesia xuất khẩu lần đầu tiên từ Java đến Hà Lan diễn ra năm 1711. Cuối thế kỷ 17, lượng tiêu thụ trà và cà phê tăng lên và trở thành một phần của cuộc sống hàng ngày. Trà được phục vụ với đồ ngọt, kẹo hoặc bánh quy và bánh hạnh nhân dẻ. Sự có mặt của những gia vị tương đối rẻ tạo nên một truyền thống về bánh quy gia vị gọi là speculaas, công thức chính xác của nó được giữ bí mật bởi những người làm bánh.
Các loại rau, thịt, gia cầm và cá tươi, muối hoặc hun khói và trứng được chế biến trong các nhà bếp ở Hà Lan vào thời gian này. Bữa ăn bắt đầu với salad rau và rau nấu nguội hoặc ấm với nước sốt, các món rau với bơ, rau thơm hoặc rau ăn được. Sau đó làm các món cá và thịt. Các loại nguyên liệu lạ như gạo, quế, gừng, saffron, quả chà là được sử dụng. Các loại bánh tart và pastry mặc theo sau đó. Bữa ăn kết thúc với thạch, pho mát, các loại hạt và bánh pastry ngọt và rượu vang gia vị ngọt. Tất nhiên, cả trong thời kỳ hoàng kim, không phải tất cả mọi người có thể chi trả cho những thứ xa xỉ và bữa ăn thông thường của người Hà Lan vẫn khá khiêm tốn gồm thịt hầm ngũ cốc hoặc legume dùng với lúa mạch đen.
Tranh tĩnh vật với trái cây, các loại hạt và pho mát bởi Floris Claesz van Dyck
Thế kỷ 18-19
Trong thế kỷ thứ 18 khoai tây trở nên phổ biến hơn, trở thành một sản phẩm thực phẩm chính năm 1800. Đầu những năm 1800, trong khi những người giàu có thể ăn thứ họ muốn, những người lao động ăn bánh mì (bánh mì đen) ở một số vùng) và khoai tây, bánh kếp ở một số vùng khá, đôi khi có cá và các loại hải sản khác, trái cây và rau, nhưng ít khi có thịt: “khẩu phần ăn của người Hà Lan trong thế kỷ thứ 19 bao gồm một ít bánh mì, rất nhiều khoai tây”. Chế độ ăn theo kiểu tiết kiệm, gồm các món đơn giản như bánh mì và cá trích. Trong suốt thế kỷ 19 nhiều người bị suy dinh dưỡng nhẹ.
Trên thực tế khoai tây thường được ăn mỗi bữa ăn, mỗi ngày trong tuần. Người ta gọt vỏ nó và luộc làm món chính, bữa trưa, và làm nóng nó rồi nghiền trong bữa tối, với phần thừa lại để cho bữa sáng. Người ta thường dùng nó với muối, đôi khi có giấm, nhưng không có nước thịt hay các chất béo khác, làm cho khẩu phần ăn trở nên “quá đơn điệu”.
Trong thế kỷ 19, người nghèo ít khi uống thứ gì khác ngoài nước (chất lượng kém), đôi khi có cà phê loãng hoặc trà. Ở một số vùng người ta tiêu thụ sôcôla nóng, nhưng đồ uống phổ biến nhất ngoài nước là bia và rượu mạnh Jenever. Hầu hết cả thế kỷ này bia thường được uống ở vùng phía nam, nơi Công giáo thống trị, và các vùng đất công giáo khác. Loại bia này được lên men nổi và có chất lượng tồi; cho tới những năm 1880 khi loại bia pilsner lên men đáy kiểu Đức tiếp cận thị trường Hà Lan. Lượng tiêu thụ Jenever đầu thế kỷ 19 ở Hà Lan bằng hai lần lượng tiêu thụ đồ uống chưng cất ở các quốc gia lân cận.
Thế kỷ 20-21
Bước sang thế kỷ 20, vẻ vừa phải và khiêm tốn, món ăn chế biến đơn giản vẫn được coi là ẩm thực truyền thống của Hà Lan. Trong thế kỷ 20, sự có mặt của giáo dục đại chúng, nghĩa là nhiều con gái cũng được đến một loại trường mới, Huishoudschool (trường gia chánh), nơi mà nữ sinh được rèn luyện để trở thành người giúp việc và nơi có các bài học về cách nấu các món ăn rẻ và đơn giản là phần chính của chương trình giáo dục, thường dựa trên các món truyền thống của Hà Lan, và dẫn đến tính đồng nhất được tăng lên trong chế độ ăn uống của người Hà Lan.
Vào đầu thế kỷ 20, các cô gái Hà Lan được gửi đến trường chuyên đào tạo về nội trợ. Tại đó, họ được dạy cách nấu ăn sao cho tiết kiệm và đơn giản nhất có thể. Cũng vì thế, các món ăn truyền thống Hà Lan dần bị lãng quên
Thế kỷ 20, ẩm thực Hà Lan và khẩu phần ăn thay đổi. Bị ảnh hưởng bởi văn hoá ăn uống của các thuộc địa của nó (cụ thể là Đông Ấn Hà Lan, một phần Sri Lanka, Đài Loan và Indonesia), nó trở thành đa văn hoá và ẩm thực quốc tế nhất thể hiện ở các thành phố chính.
Ẩm thực Hà Lan ảnh hưởng từ thuộc địa
Ẩm thực Hà Lan sau thế chiến thứ 2 ngày càng đa dạng hóa. Các món Indonesia và Indo trở nên phổ biến do trước đây là thuộc địa của Hà Lan và người lai Á-Âu có con cháu ở Hà Lan, đặc biệt là sau khi Indonesia độc lập từ sự đô hộ của Hà Lan năm 1949.
Có vô số món ăn Indonesia, một số trong đó cầu kỳ và nhiều món dễ làm và trở nên rất phổ biến nên chúng có thể được coi là ‘món ăn quốc gia'”. Như món Nasi goreng (cơm rang), Pisang goreng (chuối nướng), Lumpia goreng (nem rán), Bami goreng (mì xào), Satay (thịt xiên nướng), xốt satay (nước sốt lạc), và Sambal oelek (tương ớt). Trong các món kết hợp Indonesia-Hà Lan món được biết đến nhiều nhất là Rijsttafel (“Tiệc bàn cơm”), là một bữa ăn thịnh soạn bao gồm nhiều (lên đến hàng tá) món nhỏ (do đó lấp đầy cả mặt bàn). Trong khi nó phổ biến ở Hà Lan, Rijsttafel bây giờ trở nên hiếm ở Indonesia, trong khi bây giờ ở hầu hết các thị trấn Hà Lan đều có các nhà hàng Indonesia gốc Hoa. Một món kết hợp phổ biến là Friet sate hoặc Patatje pinda, khoai tây rán với sốt satay làm gia vị, dùng ở hàng đồ ăn nhẹ.
Ẩm thực Suriname cũng phổ biến ở Hà Lan, đặc biệt là các thành phố lớn. Các quán Suriname thường cung cấp roti, sản phẩm chính của cộng đồng người Hindustani ở Suriname, nhiều phiên bản Suriname của Ẩm thực người Indonesia gốc Hoa, cũng như bánh kẹp Suriname (Surinaamse broodjes).
Ẩm thực từ quốc tế
Từ ẩm thực từ quốc tế như Pizzeria kiểu Ý và Mỹ đã trở nên phổ biến rộng rãi. Trong những thập kỷ gần đây, các món Ả Rập và Thổ Nhĩ Kỳ cũng ngày càng trở nên phổ biến, đặc biệt là đồ ăn nhẹ. Trong các thị trấn và thành phố lớn hơn, những nhà hàng nhỏ bán kebab, shoarma và falafel có thể được thấy ở bất cứ góc phố nào. Ngày nay, đồ ăn từ mọi nơi trên thế giới đều có thể được thấy ở quốc gia này, đặc biệt là các thành phố lớn, bao gồm Hy Lạp, Thái Lan, Nhật Bản và kể cả ẩm thực châu Phi.
Tú Anh
Nguồn tham khảo: ẨM THỰC HÀ LAN – BIỂU TƯỢNG CHO TINH THẦN GIẢN DỊ NỒNG HẬU CỦA NGƯỜI DÂN XỨ HOA TULIP – Tin tức
